Na Sinterklaas heb ik weinig tijd gehad om een blog te schrijven. Toch speelde het onderwerp 'spullen' een enorme rol: het was de tijd van cadeau's, van kerstversierselen, vuurpijlen, nieuwjaarskaarten, er waren speciale kersttruien en vuilniszakken vol troep die na de feestdagen de deur uit gaan, of niet. Mijn kerstversierselen gaan al jaren mee en staan inmiddels alweer on vier dozen op zolder te wachten op volgend jaar. Ik heb nog steeds geen kersttrui en dat wilde ik graag zo houden want nieuwe kerstspullen koop ik niet meer, omdat een vijfde doos er niet bij zou passen. Alleen kaarsen koop ik elk jaar met dozen tegelijk.
Ik had weinig tijd, dat kwam niet door de feestdagen, maar door de kerstbomen. Wat meteen een hele interessante vraag opwerpt: is een kerstboom een ding of niet? Kan je over kerstbomen schrijven in een blog over spullen? Het hangt af van je boom, denk ik. Een kunstboom vind ik sowieso een ding. Een raar ding, dat doet alsof het geen ding is, maar een plant, een wezen, een boom. Mensen kopen zo'n ding soms omdat ze het zielig vinden om een boom om te kappen voor kerst. Maar voor het maken van één zo'n boom schijnen ergens op de wereld twintig vuilniszakken troep te zijn weggegooid, wil je een positief milieueffect hebben moet ie minstens 15 jaar meegaan, heb ik ergens gelezen. Toch maar een echte boom? Is het kappen van een boom niet zielig of slecht voor klimaat of milieu?
Interessant om te zien, dat deze vragen deze kerst zoveel in het nieuws waren. Met kerst is er een verhoogd 'boombewustzijn.' Ik hoor nooit iemand over 'zielig voor de boom' als een houten stoel langs de kant van de weg wordt gezet bij het vuil. Hetzelfde hout, er is ook een boom voor omgehakt. Maar de kerstboom is anders, want ergens weten we nog wel dat er een diepere bedoeling zit aan het naar binnenhalen van een sparrenboom met Kerstmis, midwinter. Het gaat niet om nut, zoals bij een stoel. Groen in huis halen als alles buiten grijs is, vieren dat het groen terug gaat komen, daarvoor zetten we een boom. Het wordt vanaf nu weer langer licht en dan, veel later gaat ook het groen weer komen. De kerstboom doet dus ook een appel op 'groenbewustzijn.' We vieren met een boom het leven. En net als met de Oostvaardersplassen, als het zo zichtbaar wordt dat voor ons mensenplezier zoveel bomen zinloos moeten sterven, dan voelt dat niet ok. Al die bomen bij de vuilcontainer...
Mooi, dat het bij het vuil liggen van kerstbomen stadsmensen wakker schudt, alleen wel te laat. Dit zijn al geen bomen meer, geen levende. Pogingen om vuilnisbakbomen met kluit terug te planten lukken slecht. Het 'Tijdelijk Kerstbomenbos' in Amsterdam heeft dat wel laten zien. Onbedoeld hebben we een experiment gedaan afgelopen jaren:
- Het eerste jaar accepteerden we elke boom met kluit en bleven er maar een paar van de 44 geplante bomen leven. Drie staan er nog steeds, en omdat ze een jaar langer mochten blijven staan doen die het nu heel goed.
- Het tweede jaar - afgelopen jaar - begonnen we daarom aan het andere eind: niet bij het planten, maar bij de aanschaf van de boom. We vonden een kweker die bomen kweekt in de pot, die daardoor geschikt zijn om terug te planten. We hadden scholieren die wekelijks water gaven in de weken zonder regen. In hetzelfde bos werden naast de 100 bomen van de kweker ook bomen geplant die overal vandaan waren gekomen. Resultaat: van de bomen van de kweker overleefde 80%, de 'wilde' bomen overleefde maar een zielige 30% van de 160 'wilde'geplante bomen. Zelfde bos, zelfde water, zelfde moment geplant.
- Het derde jaar - dit jaar - wilden we alleen nog maar gekweekte bomen geschikt voor herplanten. 375 staan inmiddels in het Tijdelijk Kerstbomenbos. Weer 100 bomen meer dan vorig jaar en vooral: 275 goede herplantbomen extra. Met een advies gevende kweker van 'Adopteer een kerstboom' op de achtergrond, die alles weet van terug planten van bomen. Bomen, geen dingen. Bomen die leven. Een kleine 400 bomen is niet veel, als je bedenkt dat er honderdduizenden bomen naar de stad komen met kerst. Maar het is wel een steen in de vijver. Na de kerst kreeg ik nog heel veel appjes, berichtjes, mailtjes en telefoontjes van mensen die bomen met kluit wilde redden. Jammer, dat zoveel allang overleden waren. Ook van mensen die elders in de stad bomen willen planten. Allemaal zaadjes die geplant zijn voor volgende kerst.
Ik weet best dat bomen elk jaar opgraven en terugplanten een vorm van boom-abuse is. Dus besloten we van het geld dat mensen er graag voor over hebben om 'hun' boom een kans in het bos te geven voor elke geplante spar ook een klein boompje te planten in Andalusie, waar de woestijn oprukt. Een boom die buiten mag blijven en mag wortelen. Zo geeft de herplante kerstboom het leven dubbel door. Zoals de ouders die met hun boom naar het bos kwamen ook de grondleggers zijn van een nieuwe traditie, gebaseerd op een hele oude: samen met de kinderen een boom uit het bos halen. Vroeger ging de boom daarna de haard in, nu gaat ie terug naar het bos. Niet het bos van Koot en Bie, die hun 'boom met kluit' in de jaren zeventig echt terug naar het bos brachten en daar achter lieten. Maar een stadsbos, dat verschijnt en na een jaar verdwijnt. Als danseressen die uit de coulissen terugkomen op een leeg podium. Een kersttraditie waarvoor je niet veel spullen nodig hebt en geen ander transportmiddel dan de bakfiets.
Is er een groot verschil met vrachtwagens vol bomen de stad in rijden? Ik heb gemerkt van wel. Een boom zelf uitgraven en zelf terug planten maakt de boom veel bijzonderder. Oók als hij een beetje geel of scheef is geworden of als de onderste takken zijn gestorven, mag hij terug naar binnen. Het zijn geen perfecte bomen, maar ze hebben een naam, een gezicht, een karakter. Het is geen wegwerpproduct meer. Ik probeer me als zelfbenoemd boswachter tot de bomen in het bos te verhouden, de levensenergie van het bos echt te voelen. Andere mensen klaten hun hond uit, ik ga bij de bomen kijken. Voor sommige planters is het de eerste keer van hun leven dat ze de wortels van een boom zien, dat ze een boom planten. Dat ze zich realiseren dat het een soort super kamerplant is, die je dus wel degelijk water moet geven. Voor anderen een reden om volgend jaar een boom op het balkon te zetten en niet in de centraal verwarmde kamer, met vetbollen erin inplaats van kerstballen. Voor nog weer anderen een reden om geen boom in huis te halen. Of in elk geval: geen drie.
Wie weet is de volgende stap - als er kerstbomenbossen zijn in Amsterdam Noord, Oost, West, Zuid en Centrum - een kleine kwekerij. Planten daar duizend Amsterdammertjes elk jaar duizend kerstboompitten. Dan kan je zien dat zelfs een heel kleine boom vaak al vijf jaar oud is. Boombewustzin optima forma. En al die tijd 'eet' hij CO2 en fijnstof. Of wij gaan zelf de bomen 'eten'. Er is al een brouwerij die kerstbier maakt van sparren. Dan zijn ook dode kerstbomen geen dingen meer, maar net als de slaatjes en de komkommers: voedselvoorziening, stadslandbouw. Komt dat even goed uit, dat ik hard bezig ben stadsboer te worden. Planten we het volgende bos meteen langs de Brouwersgracht, met lichtjes erin als onderdeel van het light festival.
